Άγχος και Άνοια

Το αίσθημα του άγχους αποτελεί ένα αρκετά συχνό βίωμα όλων των ανθρώπων. Μπορεί να είναι είτε φυσιολογικό – λειτουργικό, είτε παθολογικό – δυσλειτουργικό που πολλές φορές φτάνει σε επίπεδο διαταραχής. Συνυπάρχει σε πολλές ψυχικές διαταραχές. Χαρακτηρίζεται από αίσθημα επικείμενου κινδύνου και συνοδεύεται από σωματικές εκδηλώσεις. Tα σημεία και τα συμπτώματα που πιθανόν να εμφανίσει ένα άτομο όταν βρίσκεται σε κατάσταση άγχους είναι τρόμος, μυϊκές συσπάσεις, κεφαλαλγία, μυϊκή τάση, αίσθημα αστάθειας, αίσθημα δύσπνοιας, υπεραερισμός, εύκολη κόπωση, υπερδραστηριότητα του αυτόνομου νευρικού συστήματος (εξάψεις, ωχρότητα, ταχυκαρδία, αίσθημα παλμών, εφίδρωση, ψυχρότητα άκρων, διάρροια, ξηροστομία), αιμωδίες, αίσθημα έντονου φόβου, δυσχέρεια συγκέντρωσης, υπεραγρύπνηση, αϋπνία, ελάττωση της libido, αίσθημα “κόμπου στο λαιμό” και ανακάτεμα ή σφίξιμο στο στομάχι. Στο ταξινομικό σύστημα  DSM –IV-TR περιλαμβάνονται οι ακόλουθες αγχώδεις δ/χες : δ/χη πανικού με και χωρίς αγοραφοβία, αγοραφοβία χωρίς ιστορικό δ/χης πανικού, ειδικές και κοινωνικές φοβίες, ιδεοψυχαναγκαστική δ/χη, δ/χη μετά από ψυχοτραυματικό στρες, δ/χη οξέος στρες, γενικευμένη αγχώδης δ/χη, αγχώδης δ/χη οφειλόμενη σε γενική σωματική κατάσταση, αγχώδης δ/χη προκαλούμενη από ουσίες και αγχώδης δ/χη μη προσδιοριζόμενη αλλιώς.

Μέχρι πρόσφατα δεν είχε δοθεί ιδιαίτερη σημασία στο άγχος που παρουσιάζουν τα άτομα τα οποία πάσχουν από άνοια. Παρόλα αυτά η έρευνα έχει δείξει ότι το άγχος είναι πολύ συχνό σε αυτόν τον πληθυσμό. Φαίνεται μάλιστα ότι το άγχος πιθανόν να είναι πιο συχνό σε άτομα με έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών σε σχέση με τους υγιείς διανοητικά. Στην βιβλιογραφία αναφέρεται ότι ο επιπολασμός των αγχωδών δ/χων σε ασθενείς με άνοια κυμαίνεται από 5% έως 21% με πιο συχνή δ/χη, την γενικευμένη αγχώδη δ/χη. Επιπρόσθετα αναφέρεται ότι ο επιπολασμός  αγχωδών συμπτωμάτων σε αυτόν τον πληθυσμό κυμαίνεται από 25% έως 70% και φαίνεται να είναι ο ίδιος στην ήπια και μέσης βαρύτητας άνοια, αλλά  μικρότερος στην σοβαρής βαρύτητας άνοια. Οι ασθενείς με αγγειακή άνοια είναι πιο πιθανόν να αντιμετωπίσουν πρόβλημα άγχους σε σχέση με  τους ασθενείς με νόσο Αlzheimer.

Η συννοσηρότητα  άγχους και άνοιας σχετίζεται με υπολειτουργία στις καθημερινές δραστηριότητες, με ανάγκη αυξημένης φροντίδας από τρίτους, με περισσότερα γνωστικά ελλείμματα, με εντονότερες δ/χες συμπεριφοράς, με συχνότερα προβλήματα στη σχέση φροντιστή –ασθενή και με πτωχότερη ποιότητα ζωής  σε σχέση με την απλή άνοια.

Η αναγνώριση του άγχους σε άτομα με άνοια είναι δύσκολη λόγω της επικάλυψης γνωστικών, καταθλιπτικών και αγχωδών συμπτωμάτων όπως πχ η δυσκολία συγκέντρωσης, η εύκολη κόπωση, η ευερεθιστότητα και η αδυναμία χαλάρωσης, καθώς επίσης και λόγω της δυσκολίας συχνά, αυτών των ασθενών να περιγράψουν με ακρίβεια τα συμπτώματα του άγχους. Η περιεκτική ψυχιατρική συνέντευξη κατά την οποία λαμβάνονται πληροφορίες τόσο από τον πάσχοντα όσο και από τους φροντιστές και η χρήση δομημένων συνεντεύξεων και κλιμάκων αξιολόγησης του άγχους αποτελούν ιδιαίτερα χρήσιμα εργαλεία στην αναγνώριση των αγχωδών συμπτωμάτων. Σε μια μελέτη στην οποίαν συμμετείχαν 41 ασθενείς με ήπια και μέτρια άνοια μαζί με τους φροντιστές τους, κατά την οποία τόσο οι φροντιστές όσο και οι ασθενείς συμπλήρωσαν ξεχωριστά από δύο κλίμακες άγχους και υποβλήθηκαν σε δομημένη διαγνωστική συνέντευξη για το άγχος, διαπιστώθηκε ότι παρόλο που οι φροντιστές έτειναν να υπερεκτιμούν ελαφρώς την ένταση των συμπτωμάτων σε σχέση με τους ασθενείς, οι πληροφορίες ήταν αξιόπιστες και από τις δύο ομάδες και αυτό που εισηγήθηκαν οι συγγραφείς  του συγκεκριμένου άρθρου, ήταν όπως οι πληροφορίες από τους φροντιστές να χρησιμοποιούνται ως συμπλήρωμα και όχι ως υποκατάστατο των πληροφοριών από τους ασθενείς.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον φαίνεται να παρουσιάζουν τα αποτελέσματα διαφόρων μελετών που υποστηρίζουν πως το άγχος αποτελεί παράγοντα κινδύνου, ισχυρότερο μάλιστα από την κατάθλιψη για την εμφάνιση άνοιας. Συγκεκριμένα σε μια από αυτές τις μελέτες, στην οποία συμμετείχαν 400 ασθενείς  άνω των 65 ετών με διαγνωσμένη άνοια και άλλα 1353 άτομα ως ομάδα ελέγχου, κατά την οποία αναζητήθηκαν πιθανοί παράγοντες κινδύνου μέσα από τους φακέλους ιστορικών της πρωτοβάθμιας φροντίδας, διαπιστώθηκε ότι προηγούμενο ιστορικό διάγνωσης άγχους αύξανε επί 2.76 φορές τον κίνδυνο για εμφάνιση άνοιας, ενώ προηγούμενη διάγνωση κατάθλιψης αύξανε τον κίνδυνο επί 2.19 φορές.

Όσον αφορά την αντιμετώπιση των αγχωδών συμπτωμάτων στην άνοια προτείνονται τόσο ψυχοκοινωνικές όσο και φαρμακευτικές θεραπείες. Συνήθως οι κλινικές κατευθυντήριες οδηγίες συνιστούν αρχικά την χρήση ψυχοκοινωνικών θεραπειών πριν από τη χρήση φαρμακευτικής θεραπείας, με σκοπό την αποφυγή  ανεπιθύμητων ενεργειών από την χρήση των φαρμάκων. Τις ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις θα μπορούσαμε να τις κατατάξουμε σε τέσσερις κατηγορίες. Τις συναισθηματικά προσανατολισμένες θεραπείες ( στις οποίες συμπεριλαμβάνονται οι θεραπείες με την χρήση αναμνήσεων, με την προσομοίωση παρουσίας  και οι θεραπείες επικύρωσης), τις βραχείες ψυχοθεραπείες (που περιλαμβάνουν την συμπεριφορική και την γνωστική-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία), τις θεραπείες αισθητηριακής διέγερσης ( που περιλαμβάνουν θεραπείες ενασχόλησης με δραστηριότητες  και σωματική άσκηση, την αρωματοθεραπεία, την μουσικοθεραπεία κ.α) και μια καινούργια κατηγορία, τις εξατομικευμένες ή προσανατολισμένες στο άτομο ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις  στις οποίες γίνεται συνδυασμός θεραπειών ανάλογα με την κάθε περίπτωση και κάποιες φορές χορηγείται παράλληλα και φαρμακευτική αγωγή. Ο βασικός στόχος των συναισθηματικά προσανατολισμένων θεραπειών είναι η προσαρμογή της θεραπείας στις συναισθηματικές ανάγκες του ατόμου με άνοια, με στόχο την βελτίωση της ποιότητας ζωής του, την κοινωνική λειτουργικότητα και την ικανότητα του να αντιμετωπίζει τις γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές συνέπειες τις νόσου, όπως αυτές γίνονται αντιληπτές από αυτόν. Στις θεραπείες με την χρήση αναμνήσεων οι ασθενείς ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν βοηθήματα της μνήμης που αφορά  την προσωπική τους ζωή, όπως είναι οι οικογενειακές φωτογραφίες  και  να μιλούν για τις αναμνήσεις του παρελθόντος. Η θεραπεία επικύρωσης βασίζεται στην αποδοχή και ανταπόκριση στα συναισθήματα του ατόμου με άνοια, ως έγκυρη αντίδραση στην αντίληψη του ατόμου για την πραγματικότητα, αντί να προσπαθούμε να τον αναπροσανατολίσουμε σε μια κοινή πραγματικότητα.  Τόσο η συμπεριφορική ψυχοθεραπεία όσο και η γνωστική ψυχοθεραπεία έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία στην θεραπεία του άγχους στην άνοια. Γενικά η γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία είναι πιο αποτελεσματική στα άτομα με ήπια ή μέτριας βαρύτητας άνοια ενώ τα άτομα με πιο σοβαρή άνοια ανταποκρίνονται καλύτερα στην συμπεριφορική ψυχοθεραπεία. Μια σειρά από συμπεριφορικές τεχνικές όπως η χρήση της συμπεριφορικής ενίσχυσης, η προοδευτική μυική χαλάρωση και η εκπαίδευση στις κοινωνικές δεξιότητες έχουν δοκιμαστεί. Αν και οι κλινικές παρατηρήσεις είναι γενικά θετικές για την αποτελεσματικότητα των θεραπειών αισθητηριακής διέγερσης, για τις περισσότερες από αυτές δεν έγινε εκτεταμένη έρευνα για την επαλήθευση της αποτελεσματικότητας τους. Για την μουσικοθεραπεία ( κατά κανόνα με την μέθοδο ακρόασης), περιγράφονται από αρκετές κλινικές μελέτες οφέλη για τα άτομα με άνοια, όπως συμβαίνει και για τις θεραπείες που αφορούν την ενασχόληση με ζώα( κατά κανόνα εκπαιδευμένα σκυλιά),  τις θεραπείες με σωματική άσκηση  και τέλος τις θεραπείες αφής με χρήση μασάζ.  Γενικά από τα υπάρχοντα δεδομένα για τις μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις στην άνοια, αυτές που φαίνεται να υπόσχονται θεραπευτικό αποτέλεσμα για την θεραπεία του άγχους στην άνοια είναι η συμπεριφορική θεραπεία, η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία, η μουσικοθεραπεία, οι θεραπείες  σωματικής άσκησης, χρήσης μασάζ και οι θεραπείες που περιέχουν ενασχόληση με ζώα. Όσον αφορά την φαρμακευτική θεραπεία του άγχους στην άνοια, ισχύουν γενικά οι ίδιες κατευθυντήριες οδηγίες όπως για την θεραπεία του άγχους γενικότερα. Έτσι είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν αντικαταθλιπτικά, κυρίως από τις κατηγορίες των SSRIs και SNRIs (όπως η Εσιταλοπράμη, η Παροξετίνη, η Σερταλίνη, η Βενλαφαξίνη κ.α), βενζοδιαζεπίνες, η Βουσπιρόνη και η Πρεγκαμπαλίνη. Σε μη καλή ανταπόκριση στα προαναφερθέντα φάρμακα κάποιες φορές γίνεται χρήση  αντιψυχωσικών, κυρίως από την κατηγορία των άτυπων αντιψυχωσικών . Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή για τυχόν παρενέργειες που μπορεί να εμφανιστούν από την φαρμακευτική αγωγή, οι οποίες πολλές φορές μπορεί να επιδεινώσουν κάποια από τα συμπτώματα της άνοιας όπως η δ/χη της μνήμης.

Φαίνεται ότι το άγχος αποτελεί ένα ιδιαίτερα συχνό και επιβαρυντικό παράγοντα στην άνοια. Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία του άγχους πιθανόν να συμβάλλει στην πρόληψη μελλοντικής εκδήλωσης άνοιας, ενώ παράλληλα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των  ασθενών με άνοια.